راه‌اندازی مرکز تکثیر و پرورش و زیستگاه حفاظت شده زالوی طبی توسط دانش‌آموختگان دانشگاه تهران تشریح شد

دکتر معصومه ملک دانش‌آموختهٔ مقطع کارشناسی (۱۳۶۹)، ضمن تشریح فعالیت‌های انجام شده بر روی تکثیر و پرورش زالوی طبی در مزرعه پژوهشی دانشکدگان علوم، یادآور شد: فعالیت در این زمینه از سال ۸۷ آغاز و در سال ۸۸ مزرعه پژوهشی پردیس علوم و کشور تأسیس شد.
وی با اشاره به تاریخچه طولانی استفاده از زالو از زمان فراعنه در مصر و از زمان ابن سینا در ایران، گفت: استفاده بی‌رویه از زالو در قرن ۱۹ و جمع‌آوری بی‌رویه آن باعث انقراض زالوی طبی در اروپا شد.
استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران درباره کاربردهای تخصصی زالوی طبی خاطرنشان کرد: زالو درمانی در بیماری‌های قلب و عروق، آرتریت روماتوئید، پیوند اعضا، جراحی پلاستیک و … کاربرد دارد.
دکتر ملک با اشاره به اینکه در گذشته مشکل تأمین زالوی طبی و سالم را داشتیم، افزود: با توجه به منقرض شدن زالوی طبی در قرن ۱۹ در اروپا، احتمال منقرض شدن گونه Hirudo Orientalis در ایران نیز وجود دارد. همان گونه که گونه Hirudo medicinalis منقرض شده است.
وی با بیان اینکه در گذشته از زالودرمانی برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شد، افزود: هیتلر برای سردردهای مزمن از زالو استفاده می‌کرد.
وی با تاکید بر استفاده درست از این روش درمان و احتمال خطرناک بودن آن در برخی شرایط، اظهار کرد: علت فوت جرج واشنگتن زالودرمانی بود، به این ترتیب که وی مبتلا به ذات‌الریه بود و پس از حجامت از زالو استفاده کرد که به علت خون‌ریزی و ضعف شدید فوت شد. از این‌رو باید در زالودرمانی با احتیاط رفتار شود.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران، سال ۲۰۰۴ میلادی را نقطه عطفی برای زالوی طبی معرفی کرد و توضیح داد: در این سال FDA آمریکا زالو را به عنوان ابزار پزشکی تأیید کرد و به دنبال آن آلمان زالو را به عنوان دارو تأیید کرد. سال ۲۰۰۵ در کشور ما حائز اهمیت است، زیرا در سال ۲۰۰۵ میلادی گونه Hirudo orientalis که گونه طبی زالوی طبی کشور ما است، شناسایی شد.
دکتر ملک با بیان اینکه Hirudo orientalis تنها گونه زالوی طبی در ایران در خطه شمالی کشور است، گفت: استان‌های گیلان، مازندران، گلستان و آذربایجان زیستگاه زالو در ایران هستند و گونه Hirudo medicinalis در ایران وجود ندارد؛ حتی در اروپا که زیستگاه این گونه بوده است نیز نسل آن منقرض شده است.
محقق دانشگاه تهران گفت: زالو جانوری هرمافرودیت و شبیه کرم خاکی است. زالو پیله می‌گذارد و تعداد تخم‌هایی که در پیله هستند از منفذ خارج می‌شوند. گاهی تا ۳۲ بچه از پیله خارج می‌شود، اما هر چه تعداد بچه‌ها بیشتر باشد، تعداد بچه نارس و کوچک بیشتر است.
وی با بیان این‌که بچه زالوها از ماده آلبومین تغذیه می‌کنند، افزود: بچه زالوها پس از طی مراحل تکمیلی رشد از پیله خارج می‌شوند. از معجزه زالو وجود بیش از ۱۱۰ آنزیم بزاقی است. زالوها ۳ آرواره با حدود ۱۰۰ دندان در هر آرواره دارند. در بین دندان‌ها کانال‌هایی است که به غدد بزاقی وصل می‌شوند. زالو با ایجاد خراش به رگ متصل می‌شود و از غدد بزاقی آنزیم را وارد خون می‌کند.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران با اشاره به وجود آنزیم‌های متنوع در بزاق زالو از جمله هیرودین، آن را ماده ضد انعقادی، بی حسی و ضد التهاب توصیف کرد.
دکتر ملک با بیان اینکه در دنیا در ارتباط با زالودرمانی به صورت حرفه‌ای کار می‌شود، افزود: در این راستا دانشکده‌های متعددی وجود دارد و به عنوان طب مکمل از آن یاد می‌کنند. در آمریکا آکادمی زالودرمانی وجود دارد، در ایران هم در دانشکده طب ایرانی دانشگاه‌های علوم پزشکی به صورت حرفه‌ای و تخصصی به تدریس در این حوزه مشغول هستند.
وی با اشاره به وجود سه گونه مهم زالو برای درمان در دنیا، خاطرنشان کرد: Hirudo medicinalis ، Hirudo verban و Hirudo orientalis اسامی سه گونه زالوی طبی متداول است.
دکتر ملک با تاکید بر تولید زالوی بهداشتی، از مشکلات زالودرمانی را واردات زالویی که ممکن است خون فرد آلوده را خورده باشند و یا زالوهایی که پس از مصرف دوباره به طبیعت بازگردانده می‌شوند دانست و گفت: زالوهای وارداتی مورد تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران نیست و زالوهایی که از طبیعت جمع‌آوری شده‌اند به علت وجود آلودگی در طبیعت قابل اعتماد نیستند.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران با بیان اینکه در سال ۸۸ به علت افزایش میزان مصرف زالو به فکر پرورش زالو افتادیم، تصریح کرد: مصرف فراوان زالو، تخریب زیستگاه‌های طبیعی، سموم کشاورزی و حشره‌کش‌ها سبب از میان رفتن میلیون‌ها زالو شد.
دکتر ملک، زالوی آلوده را به مثابه سرنگ آلوده دانست و خاطرنشان کرد: در بررسی تلاش صیادی اقدامات زیادی در این باره شده است. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۳ ساعتی ۵۰ زالو، سال ۲۰۱۴ ساعتی ۱۸ زالو و در سال ۲۰۱۵ ساعتی ۴ زالو صید می‌شد، از این‌رو به واسطه کاهش جمیعت، تکثیر و پرورش گونه زالوی طبی ایران، حائز اهمیت است.
وی با بیان اینکه کار پرورش زالو در سوله‌های تعبیه شده همگی به صورت دستی انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: به فکر راه‌اندازی سوله مکانیزه افتادیم که با مشارکت معاونت پژوهشی، معاونت سازمان شیلات ایران و اداره‌کل طب ایرانی وزارت بهداشت، این سوله افتتاح و جزو ۵ دستاورد برتر وزارت علوم انتخاب شد. بدین ترتیب همه موارد مکانیزه و کنترل شده است.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران در ادامه خاطرنشان کرد: برای آغاز تکثیر و پرورش زالو در ایران (توسط دانشگاه تهران) از مراکز پرورش زالو در دنیا بازدید شد. این مراکز شامل Agrotea مالزی (مرکز پرورش زالوی طبی Hirudinaria Manillensis ، Biopharm انگلستان به‌عنوان قدیمی‌ترین مرکز تکثیر و پرورش زالوی طبی Hirudo Medicinalis ، آزمایشگاه پرورش زالوی دانشگاه San Diego آمریکا مرکز تکثیر و پرورش Hirudo Verbana، bbez آلمان مرکز پرورش زالوی طبی Hirudo verbana ، Bio Repro آلمان مرکز تکثیر و پرورش زالوی طبی Hirudo verbena هستند.
دکتر ملک با بیان این‌که به علت انقراض گونه زالو در آمریکا، هم‌اکنون ایالات متحده آمریکا خریدار زالو از کشور فرانسه است، افزود: Ricarimpex فرانسه مرکز پرورش زالوی طبی Hirudo Verbana است. این مرکز، کلینیک زالو درمانی شهر Essea آلمان و مرکز تکثیر و پرورش زالو در روسیه از دیگر مراکزی بود که از آن‌ها بازدید شد.
وی با اشاره به ایده تکثیر و پرورش زالو در محیط تاریک گفت: در مزرعه دانشگاه تهران فضای وسیعی برای کار پژوهشی با شرایط طبیعی داشتیم که به زیستگاه زالو، قورباغه، ماهی و مار تبدیل شد و یک سیستم طبیعی برای مطالعه زالوی طبی در زیستگاه طبیعی است و برای بررسی اثر تغییرات فصول مختلف روی آنزیم‌های بزاق زالوی طبی، از این سیستم استفاده شده است.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران با اشاره به وجود محیط پیت ماس که برای تکثیر و پرورش زالو به آب نیاز ندارد، افزود: در دانشگاه تهران علاوه‌بر وجود سوله برای پرورش زالو، آزمایشگاه تحقیقاتی هم وجود دارد که این مراکز با تجهیز به سیستم مدار بسته کل مزرعه قابل پیگیری است.
دکتر ملک از تشکیل کمیته زالوی طبی در سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت خبر داد و گفت: به دنبال آن زالوی طبی در سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان فرآورده سنتی تصویب شد و هم‌اکنون پرورش زالوی طبی سیب سلامت سازمان غذا و دارو را دارد.
وی با اشاره به برگزاری ۱۵ کارگاه آموزشی تکثیر و پرورش زالوی طبی در دانشگاه تهران ادامه داد: یک زیستگاه حفاظت شده از گونه ایرانی در دانشگاه تهران ایجاد کردیم.
این استاد دانشکده زیست‌شناسی دانشکدگان علوم دانشگاه تهران تبدیل کمیته زالوی طبی در سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت به کمیته ملی را مطرح کرد و گفت: صادرات غیرقانونی زالوی طبی ایرانی، تغذیه زالوهای پرورشی با خون آلوده، واردات گونه خارجی آلوده Hirudo Verbana و Hirudo Orientalis از ترکیه و آذربایجان، براشت بی رویه از طبیعت، برگزاری کارگاه آموزشی و مشاوره تکثیر و پرورش توسط افراد غیر متخصص و رهاسازی زالوهای مصرفی به طبیعت از مشکلات زالوی طبی در کشور است.
دکتر ملک یادآور شد: با توجه به توسعه طب سنتی و رویکردهای جدید به آن، زالوی طبی در اولویت پزشکان طب سنتی است.
پیشنهاد تشکیل هسته پژوهشی زالوی طبی با هدف ایجاد انگیزه پیشرفت و نوآوری، کارآفرینی، تجاری‌سازی در زمینه تکثیر و پرورش، کنترل بیماری‌ها، محصولات جانبی در ارتباط با زالوی طبی ایرانی Hirudo Orientalis و با همکاری نمایندگان دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان شیلات ایران، سازمان دامپزشکی، سازمان حفاظت از محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران به معاونت پژوهشی دانشگاه تهران ارائه شد.