دکتر سیدحسین حسینی: فضای آموزش متناسب با توسعه فناوری دیجیتال رشد نکرده است

دکتر سیدحسین حسینی استاد دانشکده دامپزشکی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران در سومین وبینار از سلسله نشست‌های علمی دانش‌آموختگان دانشگاه تهران با موضوع «یادگیری الکترونیکی: چالش‌ها و فرصت‌ها» با اشاره به سابقه رسمی دانشگاه تهران و راهی که دانشگاه در ورود به عرصه آموزش الکترونیکی طی کرده است، توضیحاتی را ارائه داد و گفت: دانشگاه تهران از اواخر دهه ۷۰ یا اوایل دهه ۸۰ جدی‌تر وارد عرصه آموزش الکترونیکی شده، یعنی همزمان با اوایل دهه ۸۰ که توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را دانشگاه پیگیری می‌کرد، موضوع توسعه و راه‌اندازی دوره‌های الکترونیکی را نیز پیگیری می‌کرد، پس سابقه رسمی دو دهه را در دانشگاه تهران داریم.

او افزود: در آن زمان که این موضوع مورد پیگیری قرار می‌گرفت، موافقان و مخالفانی مثل همین الان داشته است. در اوایل دهه ۸۰ جلسات و برنامه‌های متعددی در دانشگاه به بحث توسعه و ایجاد دوره‌های الکترونیکی گذشت و البته این موضوع از همان ابتدا نیز موافقان و البته مخالفان بسیار جدی نیز داشت.

حسینی ادامه داد: در آن زمان به‌عنوان یک راهبرد و اقدام از طرف دانشگاه مورد توجه قرار گرفت، مجوزی که در دانشگاه تهران در سال ۸۴ از شورای گسترش آموزش عالی اخذ شده؛ به دانشگاه تهران اجازه داده شد تا در تمامی رشته‌های دایر خود بتواند آموزش الکترونیکی را هم اجرا کند که مجوز و مصوبه بسیار مهمی برای دانشگاه تهران در آن مقطع زمانی بود. در آن زمان دانشگاه تهران مرکز آموزش الکترونیکی را در اواسط دهه ۸۰ دایر کرد.

استاد دانشکده دامپزشکی تصریح کرد: این اقدام دو پیام مهم داشت که یک پیام مربوط به بدنه و درون دانشگاه است، از این جهت که بدنه دانشگاه تهران و اعضای هیئت علمی یک رویکرد و برنامه‌ای در آموزش الکترونیکی ببینند و مورد توجه قرار دهند و این برنامه راهبردی دانشگاه در دستور کار بدنه دانشگاه تهران به‌خصوص اعضای هیئت علمی قرار بگیرد.

حسینی افزود: پیام دوم که بسیار مهم و اثر گذار بوده؛ دانشگاه تهران به‌عنوان نماد و الگو مطرح است، وقتی در آن مقطع چنین تصمیمی گرفته شد، در واقع به کل کشور ابلاغ شده و دانشگاه‌های دیگر کشورهم به عرصه آموزش الکترونیکی ورود پیدا کرده‌اند.

او گفت: در عمل ما در اجرای آموزش الکترونیکی به نظر می‌رسد یک درک صحیح و یک راهبرد دقیقی نداشتیم و این موضوع باعث شد تا در اجرا و عمل، انتظاری که بانیان آن هدف داشتند طی سال‌های بعد، تماماً محقق نشود.

دانش‌آموخته دانشگاه تهران عنوان کرد: به نظر می‌رسد در کل بدنه آموزش عالی هم این موضوع مطرح بوده است. به‌عنوان مثال با اشاره به نظام‌نامه آموزش الکترونیکی در وزارت علوم که اواخر دهه ۸۰ تصویب شده، در آنجا هم رویکرد بیشتر به سمت پذیرش دانشجو در برخی رشته‌ها و نگاه درآمد‌زایی از منظر آموزش الکترونیکی و ارائه این گونه آموزش‌ها مطرح بوده است.

حسینی بیان داشت: اگر چه در همان نظام نامه آموزش الکترونیکی به دانشگاه‌ها اجازه داده شده به غیر از دروس عمومی، می‌توانند ۱۰ درصد از آموزش‌های جاری خود را به‌صورت الکترونیکی ارائه دهند. این ظرفیت درون دانشگاه‌ها خیلی خوب استفاده نشده است، با اینکه شرایطی در نظام نامه آموزشی داشتیم اما دانشگاه‌ها از این فرصت به نحو مناسبی استفاده نکردند.

او ادامه داد: به‌عنوان مثال در دانشگاه تهران در سال ۹۵ می‌خواستیم این ۱۰ درصد ارائه آموزش الکترونیکی را به ۲۰ درصد افزایش دهیم، که شورای آموزشی دانشگاه زیاد موافق نبود و بدنه دانشگاه نیز همراه این بحث نبوده، که انچه بیان شد پیش از بروز کووید ۱۹ بوده است.

دانش‌آموخته دانشگاه تهران تصریح کرد: موضوع کووید ۱۹ که در دی ماه ۹۸ توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام عمومی شده و در بهمن ماه به‌عنوان هشدار بهداشتی جهانی مطرح شده و در اوایل اسفند به‌عنوان همه‌گیری جهانی یا پاندمی اعلام شده، همه کشور‌ها از جمله ایران در معرض شرایط جدیدی قرار گرفتند که در برابر آن نیازمند تصمیمات دقیقی بودیم که خوشبختانه دانشگاه تهران از این منظر تصمیمات خوبی اتخاذ کرد و اوایل اسفند دانشگاه اعلام کرد که آموزش تعطیل نمی‌شود و باتوجه به زیر‌ساخت‌های موجود در دهه ۸۰، اگر چه نمی‌توانست پوشش دهنده ۸ هزار عنوان درسی دانشگاه باشد اما به نسبت شرایط، شرایط خوبی در دانشگاه تهران داشتیم و توانستیم با شکل جدید، آموزش الکترونیک را پیش ببریم.

حسینی گفت: کووید ۱۹ انبوهی از تغییرات تحمیلی و محدودیت‌ها در کنارش تحولات زیادی را در ساختار‌های مختلف اعم از اجتماعی، آموزشی و اقتصادی در همه کشورها از جمله ایران اعلام کرده که برخی از آنها ممکن است به‌صورت موقتی و برخی هم دائمی باشد. به تعبیر یکی از منابع، هنوز هم در بحث کووید ۱۹ در قلمرو ناشناخته‌ها هستیم که موضوعات مهمی در این مقوله در پیش رو داریم.

او افزود: پیش از بروز پاندمی کرونا، مشخص بود فناوری اطلاعات و فضای دیجیتال با گذشت زمان و به‌تدریج، جهت گیر‌ی ها، اهداف و ساختار نظام آموزشی، فرایند‌های یادگیری و یاد دهی، نقش استاد و دانشجو را می‌تواند تغییر دهد و تغییرات و تأثیرات گسترده‌ای را می‌تواند در این مقوله‌ها داشته باشد. اما قبل از بروز پاندمی کرونا این تاثیردر حوزه آموزش متناسب با رشد و توسعه فناوری اطلاعات نبوده یعنی تدریجی تحولات اتفاق افتاده و جریان آموزشی سنت‌گرا همیشه مورد نقد قرار میگرفته است. قبل از کرونا حدوداً سال ۹۶، کلیپی پخش شده بود که نشان‌دهنده تحولات فضای دیجیتالی و فناوری اطلاعات چگونه روز افزون خود را نشان می‌دهد، اما روند آموزشی علیرغم این تحولات زیاد در دنیای دیجیتال، همچنان کند بوده، بنابراین دنیا و فضای آموزش متناسب با توسعه فناوری دیجیتال رشد نکرده است.

استاد دانشکده دامپزشکی بیان کرد: پدیده کووید باعث شد تا به‌صورت الزامی در کوتاه‌مدت راهی که سال‌ها به‌تدریج طی می‌کردیم، با یک فشار ناخواسته همه وارد چنین فضایی شویم. در همه دنیا در این مدتی که گذشت آموزش به‌صورت الکترونیک ارائه شد و در مقوله چالش‌ها و فرصت‌های آموزش الکترونیکی بحث‌های زیادی مطرح شده و همچنین مقالات زیادی منتشر شده است.

حسینی اظهار داشت: آسیب‌شناسی وضع موجود و انتظاراتی که از آموزش الکترونیکی داریم، بررسی دقیق این فرصت‌ها و چالش‌ها، شناخت دقیق ویژگی‌های آموزش الکترونیکی و فرهنگ آموزش الکترونیکی حائز اهمیت است.

او خاطر نشان کرد: به‌عنوان نمونه در این مدت به موضوعات متعددی برخورد می‌کردیم که می‌گوئیم آموزش در هر زمان. مثلاً استادی داشتیم که ساعت کلاسش را یک نیمه شب تمام می‌کرد که برای آموزش الکترونیک نیاز به یک فرهنگ جدیدی داریم. این آسیب شناسی وضع موجود، شرایطی فراهم می‌کند تا آگاهانه و هدفمند از فرصت ایجاد شده برای اهداف آموزشی و توسعه آن بیشتراستفاده کنیم.

حسینی در ادامه گفت: فضای مجازی دارای اکولوژی یا زیست‌بوم خودش است که با توسعه روز افزون خود، اندیشه و فرهنگ آمیخته با خود را منتشر می‌کند، علارغم ضعف‌هایی که ما در این موضوع آموزش الکترونیک در بحث چالش و فرصت‌ها داریم، این حد از استقبال همه ارکان جامعه از استادان، معلمان، مدیران، والدین، دانش‌آموزان و دانشجویان همه از آموزش الکترونیکی نشان می‌دهد که آموزش مجازی امروز به مثابه یک الزام در پهنه و صحنه آموزش مطرح است یک الزام اجتناب‌ناپذیر؛ به همین دلیل نیاز به رصد مرتب این وضعیت و آسیب‌شناسی آن داریم و موضوع مهمی است که نباید دچار افراط و تفریط شویم.

او افزود: یکی از دغدغه‌های مهم دانشگاه، چگونگی ارتباط و تداوم برنامه‌های آموزشی برای دانش‌آموختگان خودش بوده است. یک سرمایه بزرگی داریم، یک ثروت بی‌نهایت در دانشگاه که شامل دانش‌آموختگان با جمعیت ۲۵۰ هزار نفر است که متأسفانه یک غفلت تاریخی داشته‌ایم، اگر چه برنامه‌هایی اجرا می‌شده اما برای این جمعیت عظیم نیاز به برنامه‌ریزی برای استمرار آموزش داریم.

حسینی عنوان داشت: در جامعه کنونی یادگیری در طول زندگی به‌عنوان یک اصل مهم و راهبرد اساسی مطرح است. فرصتی که عصر اطلاعات و دیجیتال در امر آموزش فراهم کرده، فرصت بسیار مغتنمی است. امروز شرایط بسیار خوبی داریم، باتوجه به شعار آموزش مجازی مبنی بر آموزش در هر زمان و مکان، شرایط مطلوبی را ایجاد کرده است. ایجاد دفتر ارتباط با دانش‌آموختگان قدم بسیار اساسی و مهم در دانشگاه است و باعث شده که این دفتر نقطه اتصال با دانش‌آموختگان ما باشد و برنامه‌های آموزشی را برای دانش‌آموختگان فراهم کند. در این راستا تنوع آموزشی هم بسیار مهم است.

در ادامه دکتر حسینی در پاسخ به سوالات یکی از شرکت کنندگان در وبنیار در خصوص ارتقای وضعیت آموزش الکترونیکی و آموزش اساتید در این فضای آموزشی، گفت: دانشگاه تهران دو هزار و ۱۰۰ نفر هیئت علمی دارد که بخشی از این جمعیت قبل از بروز کرونا خیلی با اصول اولیه فضای فناوری اطلاعات درگیر نکرده بودند و آشنا نبودند، ولی الان فضایی ایجاد شده و الزامی محسوب می‌شود که به همه ارکان دانشگاهی تحمیل شده و باید همه برای این موضوع برنامه‌ریزی کنیم.

در این راستا دانشگاه برنامه‌های متنوعی داشته و دارد؛ علیرغم برنامه‌هایی که تاکنون داشتیم، هنوز متناسب با شرایط روز نیستیم و در مجموع هنوز مشکلات جدی در این ارتباط داریم که ضرورت دارد تمهیدات بیشتری اندیشیده شود.

مجموعه تمهیداتی در طول این مدت اندیشیده شد، دوره‌های آموزش متعدد و کلاس‌های آموزشی متعددی برگزار شد اما همچنان مشکلات بسیاری در این شرایط است.

انتظارات ما از آموزش الکترونیک این است که هنوز با رسیدن به یک شرایط مطلوب فاصله دارد و باید این فاصله روز‌به‌روز کمتر شود.

در ترم اول و دوم ۸۵۰۰ عنوان درس در دانشگاه ارائه می‌شود و هنوز مشکلاتی داریم که این موضوع باید جز بحث‌های برنامه‌ریزان دانشگاه تهران باشد.

دکتر حسینی در پاسخ به سوالات یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در بخش پایانی این وبنیار، ادامه داد:

در ورود به عرصه آموزش الکترونیکی باید مرتب وضعیت رصد شود، اگر بی‌گدار در این عرصه وارد شویم چالش‌هایی به همراه خواهد داشت. باید به گونه‌ای عمل کنیم که دچار افراط و تفریط نشویم.

در راستای سؤالی که پرسیده شد، ادعاهایی در این زمینه وجود دارد؛ مثلاً در آموزش الکترونیکی، مهارت‌های آموزشی کاهش پیدا می‌کند و ارزش‌های فناورانه نسبت به ارزش‌های استاد و شاگرد پیشی می‌گیرد و کاهش تأثیر رابطه استاد و دانشجو را خواهیم داشت، مثلاً نقش معلم صرفاً تسهیل‌کننده در آموزش باید باشد که یک ادعایی است که تا این حد کاهش پیدا می‌کند. یعنی قالبی شدن بیش از حد تعلیم و تربیت؛ آموزش را در قالب‌های خاص می‌بریم که تعلیم و تربیت به‌معنای واقعی خود شکل پیدا نمی‌کند. این مسائل، موضوعات مهمی است که نشان می‌دهد وارد یک دنیای عظیمی شده‌ایم.

سومین وبینار از سلسله نشست‌های علمی دانش‌آموختگان دانشگاه تهران با حضور دکتر فاطمه نصرتی، رئیس دفتر ارتباط با دانش‌آموختگان و سخنرانی دکتر سیدحسین حسینی، استاد دانشکده دامپزشکی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران و دکتر فاطمه نارنجی‌ثانی، استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران به‌‌صورت مجازی برگزار شد.