دانش‌آموخته دانشگاه تهران - ۹
دکتر فاطمه نارنجی‌ثانی: هوش مصنوعی به کمک یادگیری الکترونیکی آمده است
دکتر فاطمه نارنجی‌ثانی، استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران در سومین وبینار از سلسله نشست‌های علمی دانش‌آموختگان دانشگاه تهران با موضوع «یادگیری الکترونیکی: چالش‌ها و فرصت‌ها» مطرح کرد: شاید اثر‌بخش‌ترین روش فرایند یاددهی_ یادگیری داستان‌سرایی است و آن داستان‌سرایی و سناریو می‌تواند برای همیشه در ذهن ما حک شود.
او افزود: پیرو صحبت‌های دکتر حسینی، در ۲۹ هزارو ۵۰۰ سال پیش عصر کشاورزی را داشتیم، ۵۰۰ سال پیش وارد عصر صنعتی و ۲۵ سال پیش وارد عرصه اطلاعات شدیم و در آینده وارد عصری می‌شویم به نام «بیوچرال ایج» که توسط یک ایرانی، علی اکبر جلالی، ثبت شده است.
استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی تصریح کرد: در این فناوری، همه چیز تغییر کرده و آی تی بر روی همه ابعاد از جمله اقتصاد، مسائل دولتی، فرهنگی و سیاسی تأثیر گذاشته است. این آی تی بیشترین تأثیر را در فضای کسب و کار و آموزش گذاشته است.
نارنجی بیان داشت: ۶۲ درصد تصمیم خرید از برند‌های تجاری یا انتخاب خدمات در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد. در سال ۲۰۲۰، ۴۸ درصد سازمان‌ها در دنیا قبل از کووید ۱۹ ایلرنینگ سازمانی خود را داشتند، در سال ۲۰۲۰ درآمد اپ‌ها از تبلت‌های سازمانی بیشتر از گوشی‌های هوشمند بوده است. این اعداد بسیار عجیب و غریب است.
او افزود: هر روز ۲و نیم میلیون گیگابایت داده تولید می‌شود که این مقدار ماه بعد دو برابر می‌شود، یک ثروت عظیم از داده‌های یادگیری. اما ما چه برنامه‌ای داریم که بر روی آن سرمایه‌گذاری کنیم؟
حقایقی در دنیای امروز، تغییر فضای یادگیری
مغز انسان بسیار پیچیده است، ارتباط بین چشم و مغز بسیار سریع اتفاق می‌افتد و مغز در هر ثانیه ۸.۹۶ مگابیت بر ثانیه اطلاعات از چشم می‌گیرد؛ اما با خواندن این مقدار به ۸۱.۶ بیت در ثانیه می‌رسد، یعنی ارتباط و یادگیری که از طریق مشاهده اتفاق می‌افتد، یک میلیون برابر بیشتر از یادگیری می‌باشد که از طریق خواندن است.
نسل یادگیرنده‌ها عوض شده و الان نسل زِد (Gen Z) وارد دانشگاه‌ها شده‌اند، نسلی که برند دانشگاه برای آنها اهمیتی ندارد و لذت و تجربه یادگیری برای آنها مهم است، نسلی که به سرعت تغییر نگرش و رفتار می‌دهد و با یک تجربه ناخوشایند سریع انتخاب خود را تغییر می‌دهند و سراغ گزینه جدید می‌روند.
این نسل بر خلاف دیگر نسل‌ها، دیجیتال به دنیا آمده‌اند و مسلماً نحوه و مدل یادگیری آنها نیز فرق می‌کند.
۵۱ درصد یادگیری از طریق عمل (doing)، 38 درصد از طریق مشاهده و ۱۲ درصد از طریق شنیدن در کلاس درس و سخنرانی است.
ما بیشتر یادگیری‌هایمان از طریق doing است، چگونه این نوع یادگیری را در بستر الکترونیکی بیاوریم؟ که خودش یک چالش است که باید به آن فکر کنیم.
چرا گفته می‌شود که ایلرنینگ ممکن است، موفق نباشد؟ زیرا عیناً سبک سخنرانی خود را وارد بستر الکترونیک کرده‌ایم، بدون توجه به اینکه از طریق مشاهده و عمل بیشتر یاد می‌گیریم و میزان یادگیری ما افزایش پیدا می‌کند.
ایلرنینگ از سال ۱۹۷۰ در دنیا مطرح شد، یعنی فضایی را در بستر الکترونیکی بیاوریم و همزمان و ناهمزمان ارائه خدمت به دانشجو دهیم. این یادگیری الکترونیکی خیلی در سال‌های اخیر رشد پیدا کرد. آماری در مرکز آمار آموزش و بانک جهانی منتشر شده که دلیل این رشد سریع چه چیزی بوده است؟
انعطاف‌پذیری، کاهش هزینه‌ها، بازگشت سرمایه به‌عنوان یک دلیل اصلی و تجربه دانشجو در این دوره برخی از این مزیت‌ها محسوب می‌شود.
طبق نظر سنجی بانک جهانی در سال ۲۰۱۹؛ ۴۶ درصد هیئت علمی گفته‌اند که ایلرنینگ را دوست دارند، چون باعث افزایش اعتبار خود و تجربه آنها می‌شود. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ سرمایه گذاری در صنعت ایلرنینگ از مرز ۳۷۰ میلیارد دلار عبور کند. چرا این اتفاق می‌افتد؟
قبل از کویید ۱۹، یونسکو در سال ۲۰۲۰ بیانیه‌ای صادر کرد: پیش‌بینی می‌شود تعداد دانشجویان در بستر آموزش الکترونیکی از ۹۴ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ به ۴۱۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ برسد، یعنی آموزش الکترونیک توانسته دسترسی متقاضیان به آموزش عالی با کیفیت را فراهم کند؛ یعنی آموزش الکترونیک در ابعاد وسیع در تمام سطوح تحصیل فراهم شده است.
سازمان یونسکو تخمین می‌زند در سال ۲۰۲۵، ۱۰۰ میلیون از افراد جوان به‌دنبال صندلی‌هایی در دانشگاه باشند که وجود ندارد و گسترش آموزش الکترونیکی می‌تواند یک راهکاری برای دستیابی همگان به آموزش عالی مناسب باشد.
انقلاب صنعتی چهارم اتفاق افتاده است، دانشگاه به سمت فناوری نوین دیجیتال سوق داده شده است، آموزش الکترونیکی رشد پیدا می‌کند و دلایل رشد آن هم انعطاف‌پذیری است و می‌تواند فرصت‌های برابر ایجاد کند. همه اینها یک طرف ماجراست و طرف دیگر این است که در حوزه پداگوژی، مدل یادگیری تغییر کرده است.
چگونه می‌توانیم کاری کنیم که از این قابلیت‌های فناوری در فرایند یاددهی_ یادگیری بهترین ایلرنینگ با کیفیت داشته باشیم که امروز نگوییم ای کاش دانشگاه‌ها حضور شود و به دانشگاه بر گردیم؟
چگونه می‌توانیم در فضای الکترونیک دانشجو را درگیر کنیم و تنها سخنرانی نکنیم؟
امروز یک معلم نداریم بلکه network teacher داریم. نقش معلم در این فضا، نگهبانی است که راه را نشان می‌دهد. نقش اصلی را یادگیرنده دارد. معلم در فضای الکترونیک باید فضایی ایجاد کند که یادگیری شخصی‌سازی، انطباقی و سفارشی اتفاق بیوفتد. باید یادگیری را تقسیم‌بندی کنیم زیرا باعث افزایش درگیر شدن می‌شود.
هوش مصنوعی به کمک یادگیری الکترونیکی آمده است و می‌تواند رفتار‌های فراگیران و نیاز‌های آموزشی را درک کند و متناسب با آن توصیه کند چه محتوایی به درد می‌خورد که بهترین نمونه آن گوگل ترنسلیت است که با اطلاعاتی که ما به آن می‌دهیم هر روز خود را به‌روز می‌کند.
موبایل لرنینگ در دنیا مطرح شده و به ابزاری برای یادگیری تبدیل شده است. موبایل صرفاً برای مکالمات و پیام نیست و از طریق آن با شبکه‌های اجتماعی مختلف و دوستان خود در ارتباط باشیم، موفقیت‌های خود را به اشتراک بگذاریم و بیشتر یاد بگیریم.
شبکه‌های اجتماعی توسعه عظیمی در صنعت آموزش ایجاد کردند و باعث شدند یادگیری اجتماعی اتفاق بیفتد. یادگیری مبتنی بر بازی؛ در هر سنی هستی، ای معلم اگر انگیزه یادگیری در یادگیرنده ایجاد کنی می‌تواند ان یادگیری را اثر بخش‌تر کند و حرکت به سمت یادگیری محسوس‌تر باشد. بازی رویکرد جدید در حوزه آموزش است و قابلیت این را دارد یک مسئله را مرحله به مرحله حل کند.
در این میان آرام آرام جلو می‌رفتیم که ویروس کرونا شیوع پیدا کرد و ۱۹۹ کشور جهان به آن مبتلا شدند. بر اثر ویروس کرونا، ۱۶۵ کشور جهان مدارس آن به‌طور مطلق در تمام سطوح تعطیل شد و ۸۷ درصد دانشجویان و دانش آموزان جهان با شیوع این ویروس از دسترسی به محیط واقعی و کلاس حضوری باز ماندند. دانشگاه تهران از این اتفاق بی‌نصیب نبود.
می‌خواهم با یک واقعیت دانشگاه تهرانی آشنا کنم که اتفاق افتاده است، آقای دکتر حسینی فرمودند لیست چالش داریم، که این لیست بر اساس پیمایش‌های انجام شده، بدست آمده است.
در سال ۹۹ وقتی یک ترم از آموزش الکترونیکی گذشته بود، شرایط را بررسی کردیم که آیا دانشجو و و هیئت علمی توانسته خودش را با آن وفق دهد؟
مطمئنم همه اذعان می‌کنید که نیمسال اول و دوم ۹۹ نسبت به نیمسال دوم ۹۸، آموزش و فرایند یاد دهی_ یادگیری بهتری در بستر الکترونیک داشتیم.
در این پیمایش از دو دسته دانشجو و هیئت علمی یکسری سوال پرسیده شد. در این پیمایش برای ۲ هزار هیئت علمی ایمیل ارسال شد و از این تعداد ۵۰۰ نفر پاسخ دادند. نتایج بدست آمده جالب است که اهم آن، این چنین است.
هیئت علمی که در این فرایند شرکت کرده بود؛ ۵۲ درصد گفته بودند: بعد از ویروس کرونا اولین بار است که کلاس را الکترونیک برگزار می‌کنیم و اعلام کرده بودند که تدریس خود را در سامانه ایلرن برگزار نکردند. عدد بالایی نبود ولی از نظر ما در معاونت آموزشی عدد بالایی بود. چرا از نرم افزار‌های خودمان استفاده نمی‌شود؟ چرا ۳۰.۴۷ درصد از اساتید اعلام کردند که نرم‌افزار‌های دیگر از ادوبی‌کانکت و بیگ بالو‌باتن بهتر است؟
۴۵.۵ درصد گفته‌اند که از محتوای مالتی مدیا از استودیو ضبط نکرده‌ایم؟ چرا این اتفاق افتاده است؟ زیرا به یک باره وارد این فضا شدیم.
۳۰ درصد گفته‌اند که طرح درسمان را در سامانه بارگذاری نکرده‌ایم، ۵۱ درصد گفته‌اند حضور و غیاب بر اساس میزان مشارکت انجام می‌دهیم اما بقیه گفته‌اند از طریق گزارش‌گیری یا روش‌های سنتی انجام می‌دهیم، بسیاری گفته‌اند ازمون پایان ترم بهترین روش است در حالی که من از ارزیابی تکوینی هم در نیمسال استفاده می‌کنم، ۷۷ درصد گفته‌اند که نسبت به نیمسال دوم ۹۸، در ۹۹ از ترکیبی از روش‌ها برای ارزیابی استفاده کردم.
از انها سوال شد اگر به عقب بازگردید، می‌خواهید مجدداً از سامانه ایلرن استفاده کنید؟
۷۶ درصد گفته‌اند بله، می‌خواهیم آموزشی داشته باشیم که ترکیبی از آموزش حضوری و الکترونیکی باشد. اما هیئت علمی چالش‌هایی از جمله چالش‌های زیرساختی مطرح کرده است. دانشگاه تهران بسیار بزرگ است، به طوریکه آمار خیلی دقیقی از دانشجویان در حال تحصیل خود نداریم، برای چنین دانشگاهی که قبلاً ۹۰۰ کلاس برگزار می‌شد الان این عدد به ۹۰ هزار تا رسیده و عدد بزرگی شد. دانشگاه زمان می‌برد تا خود را با این شیوه وفق دهد و زیرساخت را فراهم کند.
اما نظر دانشجویان در این پیمایش چه بود؟
در این پیمایش حدود ۵ هزار نفر شرکت کردند. دانشجو می‌گوید: انطباق‌پذیری من نسبت به نیمسال اول و سهولت دسترسی من بهتر شده اما همچنان معتقدم که انتقال مفاهیم در شیوه الکترونیکی کمتراز حضوری است.
دانشجو شکایت داشت که محتوای درسی متناسب با بستر الکترونیکی نیست اما این نوع آموزش باعث صرفه جویی در زمان و هزینه می‌شود، به گفته دانشجو: آموزش و مهارت دانشِ مدرس‌های من در این نیمسال بیشتر شده است، ارزشیابی مستمر در این نیمسال خودش را بهتر نشان می‌دهد، در این نیمسال نسبت به نیمسال قبل دسترسی به استاد بیشتر شده و استادان بیشتر از طریق ایمیل و شبکه‌های اجتماعی در دسترس هستند.
از دانشجو سوال شد اگر به عقب بازگردید، می‌خواهید مجدداً از سامانه ایلرن استفاده کنید؟
۷۰ درصد گفته‌اند: بله، می‌خواهیم در کنار آموزش حضوری، آموزش الکترونیکی هم داشته باشیم به شرطی که ما را با امکانات سامانه ایلرن، نرم افزار‌های کلاس انلاین، نحوه آزمون دادن، مشارکت و تعامل و مدیریت زمان آشنا کنید و فرهنگ استفاده از آن را آموزش دهید.
جمع این نظرت را شنیدیم و گفتیم که سناریو دانشگاه تهران در دوره پساکرونا چیست؟
سه سناریو پیش رو داریم. در دوره پسا کرونا به شیوه قبلی برگردیم، وضعیت موجود را ادامه بدیم یا آموزش چهره به چهره در ترکیب با آموزش الکترونیکی اتفاق بیوفتد؟
در میانه حسرت بازگشت به گذشته یا تمهید شرایطی برای آینده آموزش عالی هستیم.
از منظر آینده‌نگری هیچ چیزی به اندازه شیوع کرونا نتوانسته بود سرعت شکل‌دهی به آینده را اینقدر شتابان کند. زمان این رسیده که بر اساس شنیده‌ها و پیمایش‌هایمان، سناریو‌پردازی کنیم برای ادامه فرایند یادگیری_ یاددهی در دانشگاه تهران
آموزش در بستر الکترونیکی جذاب است اما پر از نقد می‌باشد، بسیاری معتقدند در این بستر شیوه دانش محض منتقل می‌شود، تأثیر تربیتی را کاهش می‌دهد، آموزش از دیرینگی برخوردار است، اگر ارتباط به یکباره به یک ارتباط غیر رودر رو تبدیل شود با مشکل روبه‌رو می‌شود اما فرایند یاددهی_ یادگیری در پساکرونا به هیچ وجه به شیوه قبلی خود باز نمی‌گردد. انقلاب صنعتی چهارم از یکسو و الزام به کاربرد فناوری‌های نوین دیجیتال از سوی دیگر، کاهش مقاومت در استفاده از ایلرنینگ، شکسته شدن حباب فناوری، سرمایه‌گذاری‌های دانشگاه، انطباق‌پذیری ما و قرارگیری در معرض آسیب‌های زیست محیطی باعث شده تعاملی بین فناوری و پداگوژی اتفاق بیوفتد و ما را به سمت سناریو سوم (آموزش ترکیبی) سوق دهد.
سومین وبینار از سلسله نشست‌های علمی دانش‌آموختگان دانشگاه تهران با حضور دکتر فاطمه نصرتی، رئیس دفتر ارتباط با دانش‌آموختگان و سخنرانی دکتر سیدحسین حسینی، استاد دانشکده دامپزشکی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران و دکتر فاطمه نارنجی‌ثانی، استادیار دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی و دانش‌آموخته دانشگاه تهران به‌‌صورت مجازی برگزار شد.
نظر شما :