سخنرانی دانش‌آموختهٔ دانشگاه تهران در شورای جهانی آرشیو (ایکا) با پلتفرم نوآوری باز لیبتک
.
حضور ایران در شورای جهانی آرشیو (ایکا) با پلتفرم نوآوری باز لیبتک
لطفاً در آغاز در مورد کنفرانس کمی بیشتر توضیح بدهید.
شورای جهانی آرشیو (ایکا) سازمانی غیردولتی است که از سال ۱۹۴۸ آغاز به کار کرده و در حال حاضر از ۱۹۸ کشور دنیا عضو دارد. به‌صورت سالیانه اجلاسی را برگزار می‌کند که بنا بود در سال ۲۰۲۰ ابوظبی میزبان اجلاس سالانه باشد و تدارک بسیاری هم در این خصوص دیده بودند، لیکن با همه‌گیری کرونا، اجلاس ابوظبی در سال ۲۰۲۰ لغو شد و در پاییز ۲۰۲۱ به‌صورت مجازی برگزار شد. این کنفرانس با عنوان "توانمندسازی جوامع دانشی" درواقع نخستین کنفرانس مجازی سالیانه ایکا محسوب می‌شد.
محورهای موضوعی کنفرانس در چه زمینه‌هایی بود؟
نکته جالب توجه در کنفرانس اخیر، کاربست فناوری‌های نوین در حوزه‌های آرشیوی بود. کافی است به عناوین نشست‌ها و سخنرانی‌ها نگاهی بیندازید تا متوجه شوید که موضوعاتی همچون کاربرد هوش مصنوعی در تنظیم و توصیف اسناد، ایجاد اتوماتیک فراداده‌ها در اسناد الکترونیک، بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل محتوا و تولید فراداده، کاربرد فناوری بلاک‌چین در مدیریت و اعتبارسنجی اسناد، تحول دیجیتال در آرشیوها، ارتباط علوم انسانی رایانشی و آرشیوها و … چه میزانی از مباحث و مقالات ارائه شده را در برمی‌گیرد. می‌توان گفت تقریباً نیمی از مقالات و سخنرانی‌های انجام شده به‌نوعی با یکی از مباحث هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین در ارتباط مستقیم بود که به نظرم نشان از تغییر رویکرد جدی ایکا در پاسخ به نیازهای روزافزون جوامع امروزی است. درواقع پارادایم شیفت اساسی در آرشیوهای ملی دنیا آغاز شده است. نکته مهم دیگری که جلب توجه می‌کرد کشورهای شرکت‌کننده در کنفرانس بودند که جدا از کشورهایی همچون آمریکا، بریتانیا، استرالیا، کانادا و اسپانیا و سوییس که چندین مقاله و سخنران کلیدی فعال داشتند، حضور برخی کشورهای آسیایی و آفریقایی نیز مشهود بود. چنان‌که نیجریه، زیمباوه، آفریقای جنوبی و مصر از آفریقا و کره جنوبی، چین، ایران، اندونزی و عربستان نیز نمایندگان آسیا در میان سخنرانان این کنفرانس بودند که هر یک بخشی از دستاوردهای فناورانه خویش در حوزه‌های آرشیوی را ارائه داده بودند.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در چه زمینه‌ای سخنرانی ارائه داد؟
اواخر سال ۱۳۹۸ بود که فراخوان شرکت در کنفرانس ایکای ابوظبی اعلام عمومی شد و سازمان اسناد و کتابخانه ملی تصمیم گرفت مشارکت فعالی در ایکای ابوظبی داشته باشد. همان‌طور که می‌دانید، سازمان در کنفرانس‌های ایفلا (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری) از سال‌های قبل حضور و مشارکت علمی بسیار فعالی داشته و تصمیم بر آن شده بود که در اجلاس ایکا نیز مشارکت علمی سازمان بیشتر باشد. بر همین اساس، موضوع پیاده‌سازی لیبتک که در تابستان ۱۳۹۸ با رویداد ویتا در سازمان آغاز شده بود، به‌عنوان یکی از مواردی که می‌توانست در ایکا مورد توجه واقع شود، توسط دفتر برنامه‌ریزی و نظارت در قالب یک پروپوزال تدوین و به دبیرخانه کنفرانس ارسال شد. خوشبختانه هیئت داوری کنفرانس نیز استقبال خوبی داشتند و پنلی برای ارائه آن اختصاص دادند. از آنجا که بنا داشتیم حتماً یکی از دستاوردهای ملموس لیبتک نیز مطرح گردد، پروژه سامانه " سندجو" که در آیین بازگشایی ساختمان مرکز نوآوری سازمان (تابستان ۱۳۹۹) مورد توجه و عنایت ویژه معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، آقای دکتر ستاری واقع شده بود، به‌عنوان نخستین دستاورد ملموس پلتفرم نوآوری باز لیبتک که با ادبیات نوآوری " حداقل محصول قابل" پذیرش نامیده می‌شود، برای این منظور در نظر گرفته شد.
سخنرانی سازمان با عنوان "پیاده‌سازی پلتفرم لیبتک در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (نقشه راه، مزایا و دستاوردها) "در نشست هوش مصنوعی و آرشیو ارائه شد که بخش نخست آن به بیان چالش‌ها و راهکارهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (پیاده‌سازی پلتفرم نوآوری باز لیبتک) و بخش دوم آن به معرفی پروژه سندجو پرداخته بود، مورد توجه اعضای نشست واقع شد. به‌گونه‌ای که دبیر نشست (دکتر یان ویلسون، رئیس اسبق کتابخانه و آرشیو ملی کانادا و رئیس اسبق ایکا) در پایان جلسه، فعالیت‌های صورت‌گرفته در ایران در کاربست هوش مصنوعی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی را شایسته قدردانی دانست.
از نظر شما در حوزه کاربرد فناوری‌های نوین در مقایسه با سایر آرشیوهای ملی در چه وضعیتی قرار داریم؟
پاره‌ای از اوقات، رویکردی در کشور دیده می‌شود که تا صحبت از فناوری می‌شود، نگاه‌ها به این سمت می‌رود که قاعدتاً هر چیز مربوط به فناوری است، در کشورهای پیشرفته جمع شده است و کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران ابتدا باید سال‌ها تلاش کنند تا به نقطه صفر برسند و سطح خدمات و امکانات را اول به حد قابل قبولی برسانند و پس از آن وارد تحقیق و توسعه شوند. درواقع این رویکرد، تحقیق و توسعه در زمینه‌های فناورانه را مختص جهان اول می‌داند و کشورهای درحال‌توسعه را صرفاً مصرف‌کننده آن فناوری‌ها و نه توسعه‌دهنده آنها می‌داند. اما چنین رویکردی شاید خودباوری ما را کاهش دهد. ضمن اینکه بسیاری از مسائل و چالش‌های فناورانه ما مختص خودمان است. به طور مثال در زمینه توسعه هوش مصنوعی در خط و زبان فارسی در منطقه و دنیا کدام کشور می‌تواند بیش از ایران دغدغه داشته باشد؟ بدیهی است که ایران در این زمینه می‌تواند و می‌بایست کشوری مرجع باشد. یکی از خروجی‌های لیبتک در بلندمدت در ایران همین موضوع است. آماده‌کردن دیتاست‌هایی که فناوران ایرانی بتوانند از آنها برای توسعه و کاربردی سازی هوش مصنوعی در خط و زبان فارسی مورد بهره‌برداری قرار دهند. در این زمینه ما نمی‌توانیم و نباید منتظر دیگران بمانیم و باید خودمان آغازکننده و توسعه‌دهنده باشیم. وقتی سامانه " سندجو" به‌عنوان نخستین دستاورد ملموس لیبتک توسط هم‌بنیان‌گذارانش (دکتر مجید ایرانپور و دکتر علی قنبری) در ایکا معرفی شد، بسیار جالب بود که تیم دیگری هم از اسپانیا مشابه با همین فناوری را در حوزه اسناد بومی خودشان تجربه کرده بودند. حال اگر چنین کاری توسط پژوهشگران ایرانی انجام شود، نه تنها شاید به چشم نیاید، بلکه متأسفانه افرادی برای تخریب هم اقدام می‌کنند، ولی اگر توسط یک تیم اروپایی که با امکاناتی به‌مراتب بیشتر از پژوهشگران داخلی فعالیت می‌کنند، معرفی شود، با صدها تعریف و تمجید از سوی داخلی‌ها روبرو می‌شود. اینجاست که در خوش‌بینانه‌ترین حالت معتقدم دچار فقدان خودباوری هستیم. واقعاً قصد کتمان نقاط ضعف را ندارم ولی پیشرفت کشور نیاز به باور به پژوهشگران جوان کشور دارد که یکی از دیگر از اهداف لیبتک تسهیل ورود اندیشه‌های نو برای حل چالش‌های پیش رو بوده است.
لطفاً در مورد ماهیت لیبتک کمی توضیح دهید و ارتباط آن با وظایف و مأموریت‌های سازمان را بیان کنید.
نوآوری باز به معنای مشارکت ذی‌نفعان کلیدی مختلف (رقبا، مشتریان و تأمین‌کنندگان) در فرایند برنامه‌ریزی نوآوری سازمانی است. یعنی سازمان‌ها در دنیای امروز نمی‌توانند صرفاً به نیروهای داخلی خویش برای حل چالش‌های خویش تکیه کنند. این رویکرد به معنای حذف فرایندهای نوآوری در داخل سازمان نیست، ولی مفهومش فراهم‌کردن میدان برای مشارکت دادن تمام صاحبان اندیشه و فن است که عشق و تعهد برای کمک به توسعه کشور دارند.
واقعیت این است که نوآوری فرایندی هزینه بر است و این هزینه‌ها در سازمان‌های دولتی دوچندان می‌شود. نوآوری باز تلاشی برای کاهش هزینه‌های سازمان و چابک‌سازی کاربرد فناوری‌های نوین در سازمان است. مثالی در این زمینه می‌زنم. اگر سه سال قبل صحبت از بلاک‌چین می‌کردید، یک موضوع لبه تکنولوژی محسوب می‌شد ولی در همین اجلاس اخیر ایکا، سه تجربه مختلف از اندونزی، چین و کرواسی در کاربرد بلاک چین در مراحل مختلف چرخه مدیریت سند مطرح شد. حال رویکرد ما چه باید باشد؟ صبر کنیم تا بلوغ فناوری درون سازمان به این حد برسد؟ صبر کنیم تا سایر کشورها به جایی برسند و بعد به دنبال بومی کردن دستاوردهای آنها باشیم؟ مسئله این است که چرخه عمر فناوری‌ها بسیار کوتاه شده و از تولد تا بلوغ یک فناوری بسیار سریع می‌گذرد. لیبتک پاسخ هوشمندانه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به این نیاز فناورانه بوده است. شاید عده‌ای بگویند، یک قرارداد می‌شد با یک شرکت ببندیم و نیازمان را اعلام کنیم تا راهکارش را ایجاد کنند، ولی پاسخ این است که ما یک چالش نداریم و با مجموعه‌ای از چالش‌ها روبرو هستیم که روزبه‌روز هم بیشتر می‌شود. پس می‌بایست فرهنگ نوآوری باز حاکم شود.
پلتفرم نوآوری باز لیبتک دو بعد اساسی دارد. یک بُعد آن "سخت" است که همین موارد زیرساختی و فناورانه را در برمی‌گیرد و بعد دیگر آن "نرم" است که مباحثی چون تفکر پلتفرمی، تحول دیجیتال، مدیریت تغییر و فرهنگ نوآوری باز منظور نظر آن هستند. در یک کلام لیبتک راهکاری برای پارادایم شیفت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است تا با روند نوآوری جهانی همراه و همسو گردد.
از نظر شما مهم‌ترین دستاورد سازمان در این اجلاس چه بوده است؟
جدا از حضور اثربخش سازمان اسناد و کتابخانه ملی در میان سایر آرشیوهای ملی که یک بعد قضیه است، بُعد دیگر آن پیشنهادی بود که از سوی سازمان به دبیر نشست ارائه شد، مبنی بر اینکه کارگروه یا اتاق فکری در ایکا برای توسعه مباحث حوزه لیبتک با مشارکت اعضای فعال ایکا تشکیل گردد که با استقبال دبیر نشست روبرو شد و قرار شد موضوع از طریق ایشان با دبیرخانه و هیئت‌رئیسه ایکا مطرح و پیگیری شود که ان‌شاءالله با هماهنگی‌هایی که با امور بین‌الملل سازمان انجام شده است، موجب توسعه مرجعیت سازمان در حوزه کاربردی سازی فناوری در آرشیوها باشد.
در پایان اگر نکته‌ای در این زمینه باقی‌مانده است، لطفاً بفرمایید.
نکته بسیار مهم آن است که نوآوری با فلسفه بهبود مستمر همراه است، یعنی نمی‌توانیم بگوییم پروژه نوآوری در این سازمان انجام شد و به پایان رسید. جریان نوآوری روندی پیوسته دارد و نوآوری باز به مفهوم درگیرکردن تمامی ذی‌نفعان اکوسیستم برای بهبود سطح خدمات سازمان به مخاطبان است. در پایان جا دارد که از همه کسانی که در این سال‌ها با درک این مفاهیم موجب توسعه لیبتک شدند، قدردانی کنم. نخست از رئیس و معاون توسعه مدیریت که به معنای واقعی کلمه در فکر توسعه فناوری‌های نوین در سازمان بوده‌اند و تلاش‌های شایسته‌ای نیز انجام داده‌اند. همچنین آقایان علیرضا انتهایی و حسن باقری که در این مسیر تمام توان خویش را به کار بستند و البته آقای دکتر سعید روشنی که به‌عنوان یکی از جوانان خوش‌فکر در این مسیر همراه سازمان بودند. با توجه به آنکه سه رویداد لیبتک تاکنون برگزار شده، نام‌بردن از تمام عزیزان (چه همکاران و مدیران پرتلاش داخل سازمان و چه استادان دانشگاه و خبرگان و تیم‌های فناور برون‌سازمانی) برای قدردانی دشوار است، اما امید دارم که روند نوآوری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران توسعه یابد تا بیش از پیش در مجامع بین‌المللی مشارکت فعال داشته باشیم و نام ایران عزیز سربلند باشد.
نظر شما :